Analizę stanu technicznego zagrożonego obiektu murowanego poprzedza szczegółowe badanie rys i deformacji. Zwykle czynność ta sprowadza się do pomiaru i obserwacji rys i odkształceń oraz naniesienia ich na rysunkach lub fotograficznych planszach.

Pomiar rys i obserwacje ich rozwoju przeprowadza się w odpowiednio ustalonym przedziale czasu. Badania te mają na celu ustalenie przebiegu powstawania rys oraz aktywności ich powiększania. Obserwacje przeprowadza się za pomocą kontrolnych nalepek (pasków), które wykonuje się ze szkła, zaprawy cementowej lub gipsowej.

Nalepki gipsowe stosuje się na murach suchych, a szklane lub z zaprawy cementowej w miejscach narażonych na działanie wilgoci. Przed założeniem nalepek mierzy się szerokość i głębokość rys oraz dokładnie oznacza na murze w sposób trwały zasięg ich końców.

Nalepki zakłada się na każdym zauważonym pęknięciu z zasady prostopadle do jego kierunku, tzn. zgodnie z kierunkiem powstania największych naprężeń rozciągających. „W tym celu usuwa się warstwę tynku i po zwilżeniu muru przymocowuje się nalepkę do części rozdzielonych rysą. Końce nalepek gipsowych przymocowuje się zaprawą gipsową, a nalepki szklane lub cementowe -— zaprawą cementową. Na nalepce luli obok niej wpisuje się datę założenia.

Pomiar i obserwację rys w razie potrzeby przeprowadza się także za pomocą bardziej precyzyjnych urządzeń niż nalepki; mogą to być tensometry, czujniki lub inne przyrządy pomiarowe.

Przy badaniu odkształceń budynku często zachodzi konieczność korzystania z niwelacji w celu stwierdzenia, czy nie występują procesy osiadania lub podnoszenia części budynku, ponadto przeprowadza się pomiar pionowego położenia ścian dla stwierdzenia czy nie ulegają one przesunięciom lub rotacji. Niwelacja wiąże się z założeniem reperów na budynku i odniesieniem ich do punktów stałych poza badanym obiektem. Założenie reperów i przeprowadzenie pomiarów niwelacyjnych wykonuje się już w fazie inwentaryzacji pomiarowej architektonicznej; działalność ta stanowi niezbędny element badań naukowych obiektu i każdej inwentaryzacji.

Podstawowymi dokumentami, w których notuje się wszelkie spostrzeżenia oraz uwagi z przebiegu badań i obserwacji, a także ujawnione w toku badań okoliczności mogące mieć wpływ na zachowanie zabytku, jak też wpisuje się wydawane zarządzenia dotyczące sposobu postępowania w czasie badań, są: dziennik prac badawczych i podkłady rysunkowe.

W dzienniku i na podkładach rysunkowych powinna być podana numeracja nalepek z krótką charakterystyką stanu początkowego.

Na podkładach rysunkowych nanosi się wszystkie rysy, rozwarstwienia muru i wszelkie odkształcenia. W razie potrzeby ilustrację rys sporządza się na rysunku w rozwinięciu (np. przy sklepieniach, kopułach itp.). Na rysunkach powinien być uwidoczniony z jak największą dokładnością stan wyjściowy badań, a więc szerokość rys, ich głębokość, przebieg i zakończenie. Ten tok postępowania jest konieczny z uwagi na przebieg obserwacji: pozwala on śledzić zachodzące ewentualnie w murze zmiany, zwłaszcza rejestrować dalszy rozwój spękań i ich rozszerzenie się, a także odwzorować procesy ustabilizowane. W przypadku rozwierania się rys sporządza się diagramy, na których zostają nanoszone zachodzące zmiany w odniesieniu do przyjętego miernika czasu przeprowadzanych badań.