Zagadnienie związane z utrzymaniem, naprawą, odnawianiem lub odbudową dziel architektury jest zapewne tak stare, jak technika budowlana. Z wielu źródeł, a także na podstawie badań samych zabytków, wynika, że zarówno w okresie starożytnym, w średniowieczu, jak też w czasach nowożytnych odczuwano i rozumiano potrzebę opiekowania się spuścizną przeszłości.
Dla podtrzymania egzystencji niszczejących lub ulegających starzeniu budynków uznanych za godne zachowania dokonywano różnych zabiegów technicznych. Zabiegi te nie miały oczywiście nic wspólnego z tym, co obecnie rozumiemy pod pojęciem konserwacji. Ideowe zasady konserwacji zabytków nie zostały sprecyzowane od razu. Poprzedziła je szeroka uświadamiająca działalność informacyjna o znaczeniu zabytków dla kultury i cywilizacji oraz wytrwała akcja zapobiegająca niszczeniu zabytków.
Do wieku XVIII problematyka ta była podejmowana sporadycznie przez możnowładców i warstwy uprzywilejowane, jako wyraz osobistych upodobań. Za przykładem Francji, na początku XIX wieku również w innych krajach zaczyna się rozwijać zainteresowanie zabytkami. W tym czasie prawie w całej Europie’ zaczęto uznawać pozytywne oddziaływanie dzieł sztuki epok minionych na szerokie warstwy społeczeństwa. Następuje ożywiona działalność historyków sztuki, architektów, archeologów i miłośników zabytków, która doprowadza do sprecyzowania definicji zabytku, później wielokrotnie modyfikowanej, i w następstwie zostają rozwinięte zasady opieki konserwatorskiej.
Czynnością wyjściową w tym przypadku była inwentaryzacja stanu posiadania, W niektórych państwach powstają akty prawne zakazujące niszczenia ważniejszych zabytków i regulujące sposób ich użytkowania. W wieku XIX zapoczątkowane zostają zorganizowane prace techniczno-konserwatorskie.
Na ziemiach polskich także od drugiej połowy XVIII wieku rozwija się kult zabytków architektury na, tle ogólnej .potrzeby szerzenia kultury i. oświaty. Do tego czasu można też odnieść początki inwentaryzacji zabytków. Bardziej zorganizowane formy opieki nad zabytkami zaczęły się pojawiać dopiero w pierwszym dziesięcioleciu XIX wieku. Szczególnie ożywioną działalność w tym zakresie podjęto w Małopolsce i w jej centrum — Krakowie, tam też zaczęła się koncentrować wymiana polskiej myśli konserwatorskiej. Społecznymi środkami rozpoczęto pionierskie prace w zakresie pomiarowej i opisowej inwentaryzacji zabytków, zwłaszcza romańskich i gotyckich, wszczęto naukowe badania archeologiczne, zainicjowano wydawanie publikacji dotyczących budownictwa i architektury przeszłości. Pod koniec wieku XIX przystąpiono do odbudowy niektórych zabytków uprzednio zburzonych i zapoczątkowano konserwację obiektów bardziej zagrożonych. Również w Królestwie Kongresowym, w Wielkopolsce i na Pomorzu zostały w tym czasie zapoczątkowane badania nad architekturą rodzimą. Nie osiągnęły one jednak większych rezultatów, mimo usiłowań pewnych grup i jednostek, na skutek trudnych warunków politycznych.

Przez cały wiek XIX krystalizują się poglądy, kryteria i zasady konserwacji zabytków architektury, W licznych też przypadkach podejmowane są prace dla ratowania zagrożonych ruiną zabytków. Rezultaty tych prac były w większości godne pożałowania, gdyż prowadzone były częściej w oparciu o dowolną interpretację artystyczną niż według określonych zasad naukowych. Zasadnicza zmiana w sposobie działalności konserwatorskiej daje się wyraźnie zauważyć dopiero po pierwszej wojnie światowej. W tym czasie wzrasta szczególnie zainteresowanie społeczeństw sprawami konserwacji zabytków, na skutek zniszczeń i szkód, jakie poczyniły działania wojenne. Jest tak prawie w całej Europie.

W praktyce konserwatorskiej powstają też nowe prądy oparte W większym niż dotychczas stopniu na naukowych i racjonalnych podstawach. Roboty konserwatorskie częściej mają na celu wzmocnienie zagrożonych zabytków i usuwanie przyczyn wywołujących zniszczenie. Niemały na to wpływ wywarły pogłębione badania w dziedzinie historii sztuki, budownictwa i techniki.

W okresie międzywojennym problematyka konserwatorska wzbogaciła się o osiągnięcia wielu badaczy, praktyków i uczonych, przy czym szczególnie godnym zanotowania jest tu wkład w dziedzinie badań naukowych i inwentaryzacji zabytków.

Druga wojna światowa była katastrofalna dla zabytków w wielu krajach. Szczególnie tragicznie bilans spustoszenia przedstawiał się w Polsce. Toteż po drugiej wojnie światowej problemy metod konserwacji i poszukiwania technologiczno-technicznych środków konserwacji wysunęły się na plan pierwszy. Chodziło bowiem tu nie tylko o ratowanie pojedynczych zabytków, ale także całych zespołów urbanistycznych leżących w gruzach. W związku z tym w poszczególnych krajach rodzi się poczucie solidarnej odpowiedzialności za zachowanie pomników i zabytków kultury. Na tym tle powstają nowe ustalenia teoretyczne i podejmowane są prace w zakresie ochrony i konserwacji zabytków zarówno w poszczególnych krajach, jak też w ruchu międzynarodowym. Szczególną przy tym rolę odgrywają UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) oraz ICOM (International Couneil of Museums). Organizacje te troszczą się o upowszechnienie celów konserwacji zabytków, wolnych od empirycznych i subiektywnych inspiracji, a opartych na poszanowaniu substancji zabytkowej i jej autentyzmu oraz — osiągnięć kulturalnych i tradycji poszczególnych narodów.